Μισέλ ντε Σερτώ – Ανρί Λεφέβρ: Η καθημερινότητα και η Φιλοσοφική Συμβουλευτική

Μπορεί η φιλοσοφία σήμερα στη μετανεωτερική εποχή που διασχίζουμε να λειτουργήσει ως πρακτική ενός βιωμένου κόσμου; Στον γαλλικό στοχασμό υπάρχουν δύο φιλόσοφοι που κινούνται σ’ αυτήν την κατεύθυνση. Ο Μισέλ ντε Σερτώ και ο Ανρί Λεφέβρ. Και οι δύο προτείνουν να αλλάξουμε μοντέλο χαράς και απόλαυσης, να αποδεσμευτούμε από τις εργαλειακές προϋποθέσεις και να ενταχθούμε σ’ ένα παιχνίδι αναζήτησης γύρω από την ελευθερία και την ευθύνη. Βλέποντας τη φιλοσοφία σαν σπουδή του ανθρώπου, γύρω από το στοίχημα της αξιοπρέπειας.

Ο Μισέλ ντε Σερτώ καταγράφει  με βαθιά υποψία το λάϊτ μοτίβ του κόσμου, και τις ακρότητες της διαχειριζόμενης ζωής που αποστομώνουν τη χαρά και καθηλώνουν το όνειρο. Όλα γίνονται μια επιχείρηση με σκοπό να αιχμαλωτίσουν το νου και τις αισθήσεις και να οδηγηθεί η έκφραση του μετανεωτερικού ανθρώπου σε μια σειρά από ξεθυμασμένους κατευνασμούς. Η ζωή είναι εκείνο το εκκρεμές μεταξύ στρατηγικών και πρακτικών επιλογών.

Οι στρατηγικές επιλογές αποτελούν τις θεσμικές εφαρμογές, τις πειθαρχίες ρητορικής, τις αρχιτεκτονικές των πόλεων, τις επιχειρησιακές λογικές, τις γλώσσες της διαχείρισης, τους συγκεντρωτισμούς διασκέδασης και επικοινωνίας, (συνάφειες βλέπουμε με Γκυ Ντεμπόρ και με Paula Mathieu) που όλα μοιάζουν να λειτουργούν δορυφορικά γύρω από έναν έλεγχο του χρόνου και του χώρου (συνάφειες με Μισέλ Φουκώ). Είναι ο τρόπος λειτουργία και τα σχήματα δράσης του χρήστη – καταναλωτή, του περιθωριοποιημένου ανθρώπου, της υπερεκτιμημένης εποχής

Οι πρακτικές επιλογές για τον Μισέλ ντε Σερτώ, είναι οι  κοινές πρακτικές απλών ανθρώπων, που επικεντρώνονται σε καθημερινές συνήθειες –πρακτικές, όπως η  ανάγνωση (όχι με την τηλεματική της διάσταση, δηλαδή εκεί  όπου το μάτι μαθαίνει να προσγειώνεται στο χειραγωγημένο και ημιθανές νόημα), οι  περίπατοι (όχι ως ρίσκο  στις   κονστρουκτιβιστικές  πόλεις), οι συζητήσεις (όχι ως λεξιλόγιο υπνοβάτη από τα παραισθησιογόνα των  μέσων ενημέρωσης), η μαγειρική (όχι ως υλικά για πέταμα), αλλά σε ένα δίκτυο τόπων και σχέσεων που σπάει τους κώδικες της τεχνητής ζωής και της νοημοσύνης, και στοιχηματίζει στον επαναπροσδιορισμό μιας νέας επινοητικότητα. Εδώ έγκειται και η διαφορά του από τον Μισέλ Φουκώ με την φιλοσοφία της  πανεξουσιότητας της ζωής. Ο Μισέλ ντε Σερτώ βλέπει αντιστάσεις μέσα από τις κοινές πρακτικές.    

Ο Μισέλ ντε Σερτώ φίλος και συνεργάτης στα πρώτα στάδια του Λακάν (όταν ο Λακάν αποχώρησε από την Société Parisienne de Psychanalyse και οργάνωσε την Société Française de Psychanalyse ,SFP) ξέρει ότι όταν ο άνθρωπος  χρεώνεται με ρόλους τότε ζει την ακύρωση του, την απόλυτη νεύρωσή του. Γι’ αυτό το άνοιγμα στο άλλο χωρίς εργαλειακές προϋποθέσεις και  χωρίς την ιλαρότητα των παθών του εγώ, γίνεται υπόσχεση, και ποτέ σύστημα συνενοχής, σε νέους ατομισμούς που κατασκευάζουν βαλσαμωμένες ψυχές και άκυρες ανθρωπογεωγραφίες.   

 Ανρί Λεφέβρ, κινείται και εκείνος σε μια παράλληλη προβληματική. Φέρνει στην επιφάνεια την καθημερινότητα, και την φέρνει στο επίπεδο της γλώσσας και της έννοιας, όχι ενοχικά και απαξιωτικά, αλλά στην σημαντική της αξίας στο να ζεις την παροντικότητα. Η καθημερινότητα ξανοίγεται σε απεριόριστες στιγμές γίνεται ένα βίωμα. Ένα βίωμα που η φιλοσοφία το θέλει ως  βίωμα δι’ αυτό. Αλλά όσο και αν η φιλοσοφία επιθυμεί να αφήσει την καθημερινότητα  έξω από τη σκέψη, εκείνη την πολιορκεί και την αναγκάζει να σταθεί απέναντί της και να προσεγγίσει το βίωμα ως  καθ’ αυτό.

Μπορεί το καθημερινό να παρουσιάζεται ως αποτέλεσμα ενός εμπορευματοποιημένου κόσμου, δηλαδή ως ισοδύναμες αλυσίδες, πλασματικών ή πραγματικών καταστάσεων, οι οποίες επιφέρουν ομοιομορφίες μιας καπιταλιστικής ζωής, αλλά ταυτόχρονα είναι πλούσια σε καταστάσεις. Εδώ ο Ανρί Λεφέβρ, προσεγγίζει τους καταστατικούς, εξάλλου υπήρχε μακρόχρονη φιλία με τον Γκυ Ντεμπόρ.

 Η καθημερινή ζωή παρ’ όλη τη φτώχεια της, - θα τονίσει ο Ανρί Λεφέβρ , -  παρέχει ένα ορισμένο αριθμό φάσεων που η καθεμιά τους έχει τα χαρακτηριστικά της, τη συναισθηματική της τονικότητα, τη μνήμη της, τη φάση του έρωτα, τη φάση της ανάπαυσης, τη φάση της χαράς και της δράσης, τη φάση της γνώσης. Η τελευταία είναι και αυτή μια ανάμεσα σε άλλες και δεν θα πρέπει κανείς να τη θεωρήσει ξεχωριστή, πρωταρχική, αποκλειστική, αλλά να την αναγνωρίσει ως μια φάση. Βέβαια ο Ανρί Λέφέβρ κάνει μια διάκριση ανάμεσα σε στιγμές και σε φάσεις και όπως χαρακτηριστικά λέει: «Διακρίνω τις στιγμές ως πολλαπλές, σύντομες αλλά ωστόσο να  είναι  μεστές από σημασία, και τις φάσεις οι οποίες είναι συμπαγείς, έχουν πυκνότητα, έχουν  μνήμη, και είναι αναγνωρίσιμες».

  Η καθημερινότητα σύμφωνα πάντα με τον Ανρί Λεφέβρ, αποτελεί μια αλληλοδιαπλοκή του κυκλικού επαναληπτικού (οι μέρες και οι μνήμες και τα χρόνια) με το γραμμικό επαναληπτικό (όπως μια σειρά από χειρονομίες ή όπως τονίζει ο Λεφέβρ, από «χτυπήματα σφυριού» ).

Η καθημερινή ζωή βαραίνει επάνω μας με όλη της την ένταση. Λειτουργεί επάνω στο επαναληπτικό και το «διαφοροποιητικό» και υπεισέρχεται σε μια προβληματική που σύμφωνα με τον Ανρί Λεφέβρ θα πρέπει να την αποκαλέσουμε ως «μεταφιλοσοφική». Η μεταφιλοσοφία θα μας πει ο Λεφέβρ θυμίζει μια μεταγλώσσα, ένα λόγο πάνω στο φιλοσοφικό λόγο και λειτουργεί ως χρήση των επεξεργασμένων από την φιλοσοφία εννοιών και την ανάλυση των αντικειμένων, των πραγματικοτήτων, ή των δυνατοτήτων, τις οποίες δεν μπόρεσε να προσεγγίσει η φιλοσοφία.

Πολύτιμο υλικό  των δύο Γάλλων φιλοσόφων για την Φιλοσοφική Συμβουλευτική, στις σημερινές κοινωνίες των ακραίων τάσεων εκεί όπου η ψυχανάλυση κατά δήλωση του Φρόϋντ το 1925 έχει χάσει τη δυνατότητα της να θεραπεύει. « Η ίαση έχει πάψει να αποτελεί το μέτρο της αναλυτικής εργασίας». (Περατή και μη περατή ανάλυση. «Το μέλλον θα καθορίσει τη σημασία της ψυχανάλυσης ως επιστήμη του ασυνειδήτου η οποία  ξεπερνά σε μεγάλο βαθμό τη θεραπευτική της αξία.»)

Η καθημερινότητα με τις εξουθενωτικές  ριπές της,  αποτελεί  ένα μεγάλο στοίχημα για να κερδηθεί η προσωπική αυτονομία και η ελευθερία που πηγαίνει πέρα από κάθε υπόθεση και προϋπόθεση.

Απόστολος Αποστόλου.