Η συγνώμη, της ημετέρας «παιδεύσεως» και του Ζαν Ντεριντά.

 

Ο Ζ. Ντεριντά  είναι από εκείνους που πιστεύουν ότι οι λέξεις διατυπώνουν τη σκέψη και τον «τροπισμό» μας. Έτσι το πασίγνωστο pardon (συγνώμη) αντλεί την καταγωγή του από τη λέξη don (δώρο και δωρεά) και ως εκ τούτου, η συγνώμη αποκτά νόημα μόνο όταν την δίνεις χωρίς ο άλλος να στην έχει ζητήσει και επιπλέον χωρίς ο άλλος να την περιμένει. Αυτή είναι εξάλλου και η έννοια της αγάπης, η πιο «οξεία μορφή δώρου» θα μας πει ο Ζ. Ντεριντά.

Ο Ζ, Ντεριντά επηρεασμένος από τον Γιανκέλεβιτς και από τον Μαρσέλ  Μως συνθέτει με τον δικό του τρόπο την έννοια της συγνώμη. Ο Γιανκέλεβιτς θέτονταν το ερώτημα αν θα πρέπει να συγχωρούμε  τα εγκλήματα του πολέμου, αναφερόμενος στα εγκλήματα των ναζί,  θα υπερασπιστεί την άποψη ότι η έννοια της συγνώμης έχει χρωματιστεί από την ιουδαιικοχριστιανική αντίληψη  η οποία θέλει τη συγνώμη ως δωρεά. Η συγνώμη κατά τον Γιανκέλεβιτς έχει συνδεθεί και θα λέγαμε ταυτιστεί, με την μετάνοια αλλά και την τιμωρία, χωρίς βέβαια  να μένει απέξω η εξιλέωση και  η εξαγορά των αμαρτιών.

Αυτή όμως η άποψη κρίνεται από  τον Ζ. Ντεριντά  να ενέχει μια αυστηρή ηθική η οποία αρνείται την απεραντοσύνη της συγχώρεσης. Επιπλέον ξεπερνά και τη θέση του Μαρσέλ Μως, όπου το δώρο δεν αποτελεί μια καλόκαρδη έκφραση, αλλά περιμένει πάντα την ανταπόδοση. Τα δώρα ως μέσα ανταλλαγής υπάρχουν πάντα ως ανταλλάγματα.Το δώρο είναι μια "συνολική παροχή", εμποτισμένη με "πνευματικούς μηχανισμούς" στους οποίους εμπλέκεται η τιμή του παροχέα και του παραλήπτη.  

Οι δικοί μας, της ημετέρας «παιδεύσεως»μας, έχουν πει ότι η συγνώμη προέρχεται από το συγγιγνώσκω (συγ-συν+γιγνώσκω). Δηλαδή καθίσταται βιωματική καθολικότητα, η οποία μεταμορφώνει την απαίτηση σε αναζήτηση σχέσης. Η συγνώμη δεν γίνεται ανταλλαγή αλλά εναλλαγή άποψης, σχέση ετερότητας και εμπειριών. Δεν υπάρχει ως δώρο αλλά ως αφετηριακή διαστολή του προσώπου.

Ο Ζ. Λακάν αναγνωρίζει στη συγνώμη μια διαδρομή και μια δυνατότητα. Η δυνατότητά της, αρχίζει στο σημείο που φαίνεται αδύνατη, έτσι συγνώμη είναι να συγχωρεί κανείς αυτό που δεν μπορεί να συγχωρέσει. Θυμίζει τον μαθητευόμενο σαμάνο ο οποίος δέχεται να τον φτύσει ο δάσκαλός του, στο στόμα και να καταπιεί το σάλιο του δασκάλου του, για να μυηθεί στους δρόμους της δυστυχίας και της κολάσεως.

Απόστολος Αποστόλου.